1. Трагедыя раз'яднання беларускага народа Пасля краху Расійскай імперыі актывізаваўся пошук мадэляў дзяржаўнасці Беларусі. Частка беларускіх "актывістаў" спрабавала знайсці сабе заступнікаў сярод ваюючых дзяржаў альбо заручыцца іх падтрымкай. Безвынікова. Шанцаў на поспех у "дзеячаў" Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР) не было. Незалежнасці на штыках акупантаў не бывае. Дарэчы, аналагічныя» патугі " ў розных рэгіёнах планеты мы назіраем і сёння. Беларусам рэальную магчымасць станаўлення дзяржаўнасці дала менавіта савецкая ўлада. Пасля стварэння 1 студзеня 1919 г. Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі (ССРБ) народ атрымаў рэальную магчымасць самому вяршыць свой лёс на роднай зямлі. Успамінаючы падзеі тых гадоў, кіраўнік дзяржавы А.Р. Лукашэнка асабліва адзначыў: «...мы выжылі ў гэтым віры падзей, больш за тое, пачалі будаваць сваю нацыянальную дзяржаўнасць. І заўважу: на савецкай аснове, а не пад ботам кайзера, як гэта спрабавалі зрабіць асобныя дзеячы БНР, якая так і засталася на паперы» (з выступу прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 1 верасня 2022 г.на адкрытым уроку «гістарычная памяць – дарога ў будучыню»). У першыя гады пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года ва ўмовах грамадзянскай вайны, замежнай інтэрвенцыі і ўнутраных супярэчнасцяў бальшавікі не змаглі аб'яднаць заходнія рэгіёны былой Расійскай імперыі. Разлічваючы на» сусветную рэвалюцыю", у Савецкім Урадзе ўспрымалі будаўніцтва нацыянальнай беларускай дзяржавы як другараднае пытанне. У 1919 годзе Польшча ваеннай сілай захапіла частку беларускай тэрыторыі, якая ніколі раней палякам не належала. Польскія кіраўнікі знаходзіліся ў ілюзіях Польшчы ўзору 1772 года «ад мажа да мажа». Вялікі ўплыў на такі зыход падзей аказала ўсебаковая дапамога Польшчы краінамі Антанты. Дзякуючы іх фінансавым і матэрыяльным уліванням, да вясны 1920 г.палякам удалося стварыць войска колькасцю каля 740 тыс. чал. яе баявой падрыхтоўкай займаліся замежныя ваенныя інструктары (толькі з Францыі іх прыбыло каля 3 тыс. чал.). Пасля заключэння ў 1921 годзе Рыжскага мірнага дагавора беларускі народ спазнаў трагедыю Нацыянальнага раз'яднання. Да Польшчы адышла амаль палова тэрыторыі Беларусі (звыш 110 тыс.кв. км з насельніцтвам каля 4,5 млн чалавек). Па сваёй сутнасці Рыжскі дагавор быў антыбеларускім. Прычын, якія апраўдваюць гвалтоўнае абурэнне Заходняй Беларусі ад БССР, не было. Заходняя Беларусь у складзе Польшчы (т.зв. «крэсы Усходне») не мела нават самой «куцей» тэрытарыяльна-адміністрацыйнай аўтаноміі. У той час як ССРБ першапачаткова валодала як суверэнітэтам, так і асноўнымі прыкметамі дзяржавы – тэрыторыяй, насельніцтвам, сістэмай органаў публічнай улады, прававой сістэмай. Яна сабрала вакол сябе ў 1924 і 1926 гадах усходнебеларускія землі. На акупаваных беларускіх тэрыторыях палякі паводзілі сябе як каланізатары. Тая частка нашага народа, якая апынулася пад Польшчай, павінна была знікнуць. Апалячыцца. Гвалтоўна змяніць веру. Памяняць усё-аж да мовы і самога ладу жыцця. На адарваных беларускіх землях» абсягаліся " польскія ветэраны-легіянеры. Яны лічылі, што іх фальваркі з усіх бакоў акружаны» варожай " тэрыторыяй. Заходняя Беларусь ператварылася ў адсталы аграрна-сыравінны рэгіён польскай дзяржавы. У вёсцы пражывала больш за 80% усяго насельніцтва. Каля 40% зямлі ў Заходняй Беларусі належала памешчыкам ці дзяржаве. У пачатку 1930-х гадоў зачынілася больш за 230 прадпрыемстваў, а колькасць рабочых скарацілася на 46 %. Усяго ў гэтым краі было каля 700 тыс. беспрацоўных. Складаная эканамічная сітуацыя выклікала адток працаздольнага насельніцтва з Заходняй Беларусі ў Аргенціну, ЗША, Канаду і Бразілію (за 1921-1938 гг.гэты рэгіён пакінула ад 120 да 150 тыс. чалавек). Сярэднія школы былі недаступныя для працоўных мас, за навучанне ў іх неабходна было плаціць (у дзяржаўных школах ад 200 да 300 злотых у год за вучня, а ў прыватных гімназіях – ад 500 да 900 злотых). Да 1938/39 навучальнага года не засталося ніводнай беларускай школы. Польская палітыка ў адносінах да акупаваных народаў Беларусі і Украіны па шэрагу параметраў была супастаўная з варварскім рэжымам Гітлера. У 1934 годзе ў г. Бяроза-Картузская з'явіўся канцэнтрацыйны лагер. Тут у нечалавечых умовах стамляліся і падвяргаліся катаванням тысячы "грамадска небяспечных элементаў" - людзі, якія спрабавалі супрацьстаяць паланізацыі. Фактычна гэта страшнае месца стала тоесным створаным пасля "Майданеку», "Асвенцыму" і іншым лагерам смерці. Тыя, хто цяпер жыве ў суверэннай Беларусі, заўсёды будуць памятаць пра незлічоныя трагедыі людзей, воляю лёсу якія апынуліся па іншы бок савецка-польскай мяжы. Сёння мы Свята шануем усіх, хто самааддана адстойваў права беларусаў «людзьмі звацца». 2. Уз'яднанне Заходняй Беларусі і БССР У польскага камандавання да сакавіка 1939 г.не было плана абароны на Захадзе. Уся ўвага - толькі на ўсход, супраць СССР. Аднак для нацысцкіх стратэгаў Польшча заўсёды з'яўлялася толькі разменнай картай. Што і прадэманстравала ўварванне вермахта ў Польскую Рэспубліку 1 верасня 1939 г. У абстаноўцы краху Польскай дзяржавы Чырвоная Армія 17 верасня 1939 г.ўвяла войскі на тэрыторыю Заходняй Беларусі. Пры гэтым заключаны 23 жніўня 1939 г. Германа-савецкі Дагавор аб ненападзе быў апошнім у чарадзе падобных дакументаў, падпісаных паміж Германіяй і іншымі еўрапейскімі краінамі. Не будзь таго Пакта, мяжа фашысцкай Германіі з СССР праходзіла б 22 чэрвеня 1941 г.у 30 кіламетрах ад Мінска (нямецкія войскі ўзялі г. Мінск толькі 28 чэрвеня 1941 г.). А што польскія "правадыры" таго часу? У гэты складаны для сваёй краіны перыяд яны беглі, перайшоўшы ў ноч з 16 на 17 верасня румынскую мяжу. Натуральна, не забыўшыся прыхапіць з сабой залаты запас краіны. Паказальна, што ні адна з буйных дзяржаў не ўспрыняла нацыянальна-вызваленчы паход Чырвонай Арміі як вайну супраць Польшчы. Інакш яны абвясцілі б вайну СССР як саюзніку Гітлера. Дакументы, успаміны відавочцаў сведчаць аб небывалым грамадскім уздыме, які ў тыя дні перажывала Заходняя Беларусь. На вызваленых землях былі праведзены выбары прадстаўнічых органаў, якія ў сваю чаргу прагаласавалі за ўваходжанне ў склад адпаведна БССР і УССР.У выніку тэрыторыя Беларусі зноў здабыла цэласнасць. За кароткі адрэзак часу былі праведзены значныя сацыяльна-эканамічныя пераўтварэнні ў інтарэсах большасці насельніцтва. Даведачны: У канцы 1940 года ў заходніх абласцях дзейнічалі 392 прамысловыя прадпрыемствы, на якіх было занята каля 40 тыс.рабочых. Павялічыўся аб'ём прадукцыі мясцовай прамысловасці амаль у 2 разы ў параўнанні з 1938 годам і склаў 27,6% прамысловай вытворчасці Рэспублікі. Да 1941 года беспрацоўе ў рэгіёне практычна была ліквідаваная. У вёсцы памешчыцкія землі размяркоўваліся паміж сялянамі. 3. Сучасныя ацэнкі ўз'яднання беларускага народа ў замежных краінах І па гэты дзень падзеі 1940-х гадоў з'яўляюцца адным з ключавых фактараў міжнароднай палітыкі. У блюзнерскіх, перакручаных формах шальмаванне таго цяжкага часу асабліва праяўляецца ў Балтыі, Польшчы, Украіне. У гэтых краінах вядзецца сапраўдная вайна з прахам воінаў Чырвонай Арміі, якія загінулі за іх вызваленне. Польскае кіраўніцтва старанна забывае, што ў 1945 годзе адраджэнне польскай дзяржаўнасці забяспечыў менавіта СССР. Гэта можа характарызавацца выключна як гістарычнае бяспамяцтва. Польскія ўлады нам адмовілі нават у садзейнічанні ў расследаванні крымінальнай справы аб генацыдзе беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Цяперашні Польскі істэблішмэнт, падобна, лічыць сябе прамымі спадкаемцамі рэжыму Пілсудскага. Даведачны: Сёння сапраўды дэмакратычнае абранне дэпутатаў Народнага сходу, які вырашыў у кастрычніку 1939 г.У Г. Беластоку лёс вызваленых зямель, у варшаўскім цэнтры ўсходніх даследаванняў цынічна называюць «псеўдавыбарамі, арганізаванымі СССР на анэксаваных землях Другой Польскай Рэспублікі». На берагах Віслы і ў сталіцах Еўропы па-ранейшаму разглядаюцца планы ўмяшання ва ўнутраныя справы Беларусі. Распрацоўваюць чарговыя, якія ідуць насуперак з нормамі міжнароднага права, санкцыі. У XXI стагоддзі польскія нацыяналісты штогод праходзяць маршам» праклятых жаўнераў " па Гайнаўцы, дзе ў многіх беларусаў загінулі сваякі і блізкія людзі. У іх адабралі жыцці ўжо пасля вайны. Хто ж гэта ў Гайнаўцы "падымае галаву", нягледзячы на абурэнне мясцовых жыхароў і акцыі пратэсту? - Адказ відавочны.