ГІСТАРЫЧНЫЯ ВЕХІ
Першае згадванне пра вадаправод Брэста можна знайсці ў дакуменце пад назвай "Інвентар". Датаваны 1566 годам, ён распавядае пра Брэсцкі замак. Замак быў акружаны глыбокім ровам і ўмацаваны земляным валам. Тут дзейнічала рэдкае па тых часах у Еўропе тэхнічнае прыстасаванне - "рурмус". Адмысловыя помпы пампавалі ваду для ўтоенай падачы ў замак па пракладзеных пад зямлёй драўляных трубах - рурам.
Калі было прынята рашэнне пра будаўніцтва Брэсцкай крэпасці (1830-1842 гады), замак быў разбураны, а горад перанеслі на 2 кіламетры ўсходней. Для Брэста такая змена месца стала трагічным выпрабаваннем. Брэст, які развіваецца стагоддзямі як еўрапейскі горад, стаў сур'ёзна адставаць. У Брэст-Літоўску на мяжы стагоддзяў не было электрычнага асвятлення, замест маставых меўся толькі "праект забрукавання вуліц", вадаправод, які іншыя гарады ўжо мелі, стаў сапраўднай перашкодай. Сярэдняе выкарыстанне вады на чалавека ў Брэст-Літоўску ўраўноўвалася прыблізна 2,5 вядры ў суткі, у той час як у Санкт-Пецярбургу яно складала 15 вёдраў на чалавека.
Гарадзенскі губернатар падчас наведвання Брэста асабіста выказаў меркаванне пра неабходнасць устройства вадаправода і звярнуўся да інжынера Санкт-Пецярбургскага вадаправода Алтухову, які ўзяў на сябе устройства вадаправода ў Беластоку. Алтухоў пабываў у Брэсце, агледзеў берагі ракі Буг, адкуль меркавалася весці ваду ў горад, але гэтыя планы засталіся толькі на паперы.
Сур'ёзная спроба змяніць сітуацыю была прадпрынятая ў 1899 годзе. Тады Брэсцкі гарадскі галава, купец другой гільдыі Ерамiй Акiндзiнавiч Iсаеў, з аднаго боку, стацкі дарадчык Анатоль Аляксандравіч Фадзееў і адстаўны маёр Аляксандр Аляксандравіч Фадзееў, з другога боку, заключылi дамову на устройства і эксплуатацыю ў горадзе Брэст-Літоўску вадаправода. Прадпрымальнікі браты Фадзеевы абавязаліся пабудаваць за свой кошт, сваімі матэрыяламі і працоўнымі вадаправод і эксплуатаваць яго на працягу 50 гадоў. З тэхнічнага пункта гледжання праект вадаправода адказваў патрабаванням свайго часу. Забор вады планаваўся з ракі Буг вышэй крэпасці ці з артэзіянскіх студняў. Рачную ваду думалі старанна чысціць праз фільтры, каб яна была чыстай і прыдатнай для пітва і прыгатавання ежы.
У дамове гаварылася: вадаправодныя збудаванні павінны адпавядаць... сутачнаму выдатку ў 80 000 вёдраў, а пасля задаволіць усе запатрабаванні жыхароў горада, а таксама і на выпадак пажараў. "Падача вады на фабрыкі, у лазні адбывецца прадпрымальнікамі за цану па дамове з жадаючымі карыстацца гэтаю вадою, але не звыш 40 капеек за 100 вёдраў". Гарадское кіраванне атрымлівала ваду бязвыплатна ў выпадку пажараў, для фантана з 1 красавіка па 1 кастрычніка ў святочныя і ўрачыстыя дні; для лякарань, для палівання брукаваных вуліц і бульвараў, для напаўнення бочак пажарнага вадавоза, таксама бясплатна дазвалялася ўсякаму піць ваду кружкамі з верха вадаёмаў вадаправода. У астатніх выпадках выкарыстанне "дармовай вады", як пісалася ў дакуменце, "безумоўна забараняецца".
Праз некалькі гадоў, у 1909 годзе ў гарадскім садзе (там цяпер размяшчаецца мемарыяльны комплекс "Героям-вартавым меж"), арандатарам якога з'яўляўся спадар Шапавалаў, была выкапана глыбокая студня з вадой выдатнай якасці. Гэта студня магла забяспечыць горад 400 бочкамі вады ў дзень, але арандатар патрабаваў за гэта невялікую плату - 5 капеек за бочку. І Гарадская Дума прыняла рашэнне: "З прычыны дабраякаснай вады артэзіянскай студні, уладкованай спадаром Шапавалавым у гарадскім садзе, водазабеспячэнне горада ўладкаваць з гэтай студні". Вадавозы замест светла-карычневай з благім пахам мухавецкай вады сталі запаўняць свае бочкі чыстай калодзежнай вадой. Але прафесійная талака (а кожны вадавоз расходаваў у дзень па 10 бочак вады) байкатавала студню Шапавалава, аддаючы перавагу браць бясплатна ваду з ракі.
І жыхары, і кіраўніцтва горада разумелі: Брэст-Літоўску жыццёва неабходны вадаправод. Тэхнічныя праекты збудавання заказваліся і ў Кіеўскай гідрастатычнай канторы Коклiка, і ў фірме "Джавецкi і Езiаранскi", размешчанай у Варшаве, але праекты не знаходзілі дэталёвай рэалізацыі.
У 1915 годзе Брэсцкая гарадская ўправа звярнулася з хадайніцтвам пра ўрадавую пазыку ў 100 тысяч рублёў на будаўніцтва часавага вадаправода. Яго вырашана было будаваць за кошт горада, але каса была пустая i рэалізацыя праекта ажыццявілася не цалкам. Аднак вядома, што да Першай сусветнай вайны ў некаторых кварталах горада ўсё ж была створана вадаправодная сетка. Але яна не дзейнічала, бо вада, якая запампоўвалася з ракі, была непрыдатная для пітва з-за адсутнасці фільтрацыйных прылад.
Напачатку 1920 годзе пытанне пра рэканструкцыю і пашырэнне вадаправода прагучаў з новай сілай. Гарадская казна была небагатай, таму магістрат (гарадское кіраванне) неаднаразова звяртаўся да ўрада, ваяводскага кіравання з просьбай выдаць грашовыя субсідыі на пасляваеннае аднаўленне Брэста. Для аднаўлення і далейшага будаўніцтва вадаправода і каналізацыі, акрамя мэтавых дзяржаўных капукладанняў, магістрат прыцягваў таксама сродкі прамысловых прадпрыемстваў, іншых арганізацый, якія выкарыстоўваюць ваду ў вялікіх колькасцях (лазні, сталовыя і інш.), а таксама браў крэдыты ў банках.
Улетку 1924 года магістрат завяршыў рэканструкцыю закладзенага перад вайной гарадскога вадаправода: на беразе Буга каля шашы Варшава-Брэст на адлегласці 4 кіламетраў ад горада была пабудавана помпавая станцыя, а вада падведзена да воданапорнай вежы ў гарадскім садзе на вуліцы Ягелонскай (цяпер праспект Машэрава, які быў парк Волі). Рэзервуар воданапорнай вежы меў аб'ём 75 м3, дно яго размяшчалася ў 14 метрах над паверхняй зямлі. Але спецыяльная камісія генеральнай дырэкцыі службы аховы здароўя раскрытыкавала гэты праект.
На гарадской канферэнцыі, якая адбылася 6 лістапада 1924 года, прафесар Варшаўскай палітэхнікі інжынер Б. Рыхлоўскi азнаёміў прысутных са сваім планам. Ён прапанаваў здабываць ваду "з-пад зямлі". Для Брэста ў той перыяд патрабавалася 2-4 артэзіянскіх студні. У 1925 годзе праект будаўніцтва артэзіянскіх студняў быў распрацаваны, дакументы на ўстройства вадаправода і каналізацыі ў Брэсце праходзілі экспертызу і сцвярджаліся МУС Польшчы, Саюзам польскіх гарадоў, Варшаўскім праектным інстытутам вадаправода і каналізацыі, узгадняліся з органамі аховы здароўя. Сярод фірмаў, якія прэтэндавалi на атрыманне замовы весці ў горадзе будаўніцтва вадаправода і каналізацыі, паўстала канкурэнцыя.
Увосень 1925 года варшаўская фірма "Wehr i Rychlowski" пачала свідраванне выпрабавальнай артэзіянскай студні. У справаздачы пра аднаўленча-будаўнічыя працы ў Брэсце за 1931-1933 гады гаварылася пра завяршэнне рамонту даваеннай сеткі гарадскога вадаправода і пракладцы новага. Агульная даўжыня ўсяго вадаправода склала 7050м. У рамках гэтага праекта была прасвідравана другая артэзіянская свідравіна, пабудавана станцыя фільтравання, выканана 60 падлучэнняў прыватных домаўласніцтваў да гарадскога вадаправода з усталёўкай вадамераў. Падача вады ў суткі з адной свідравіны складала 200 мз.
Аднак запатрабаванні горада раслі, і ў 1933 годзе інжынер палкоўнік Уладзіслаў Дзякевiч распрацаваў новы план вадаправодна-каналізацыйных прац, які прынцыпова адрозніваўся ад папярэдніх праектаў. Па задумцы Дзякевiча гарадскі вадаправод павінен быў злучыцца з ваеннымі казармамі на Граеўцы, з крэпасцю і ў выніку стварыць скончаную сістэму забеспячэння горада чыстай артэзіянскай вадой. Яго праект таксама прадугледжваў стварэнне вычышчальнага збудавання, адкуль сцёкавыя воды выводзіліся б у раёне крэпасці ў Мухавец.
Па стане на ліпень 1933 года ў горадзе было 7 каналізацыйных сцёкавых каналаў, 6 з якіх адводзілі сцёкавыя воды ў адкрыты ліўневы канал у рысе горада, 7-ы пры гарадской лякарні адводзіў сцёкавыя воды непасрэдна ў Мухавец. У сакавіку 1936 года спецыяльная камісія канстатавала: да кастрычніка 1935 года ў горадзе Брэсце было выкладзена звыш 3000 м вадаправодных труб, пабудаваны галоўны калектар даўжынёй 1305 м па вуліцы Касцюшка.
Для забеспячэння горада вадой і адводу сцёкавых вод было створана Брэсцкае гарадское вадаправодна-каналізацыйнае прадпрыемства. Яго статут быў зацверджаны гарадской радай 19 красавіка 1934 года. Прадпрыемства з'яўлялася арганізацыяй камунальнага карыстання і падпарадкоўвалася гарадской радзе і гарадскому кіраўнiцтву ў асобе прэзідэнта горада. У той час у Брэсце было 3 крамы, якія гандлявалі вадаправодна-каналізацыйным абсталяваннем. Да 1935 года працягласць вадаправодных сетак у Брэсце складала 12 км, магутнасць 2 тыс. мз у суткі.
З 4 снежня 1939 года Брэст стаў абласным цэнтрам БССР. Новае адміністрацыйнае і сацыяльна-эканамічнае становішча горада дало штуршок да яго развіцця. Аднак планам перашкодзіла вайна. Толькі на працягу 5 пасляваенных гадоў былі адноўлены і цалкам уведзены ў дзеянне вадаправод і каналізацыя. Разводзячая воданапорная сетка горада мела працягласць каля 23 км. У пасляваенныя гады прадпрыемства імкліва развівалася.
У 60-80-я гады Брэст займаў адно з першых месцаў сярод гарадоў СССР па тэмпах росту, саступаючы толькі заходнесiбiрскiм гарадам нафтавікоў і газавікоў. У гэты перыяд было выведана і пастаўлена на службу гораду найбуйнейшае артэзіянскае радовішча прэсных вод, што дазволіла вырашыць праблемы з крыніцамі чыстай вады.
Брэсцкае абласное вытворчае аб'яднанне "Вадаканал" утворана рашэннем аблвыканкама ад 18.10.1976 года № 682 на падставе пастановы Рады міністраў БССР. У той час прадпрыемства ўяўляла сабою адзіны вытворча-гаспадарчы комплекс, у склад якога ўваходзілі Баранавіцкае і Пінскае кіраванні вадаправодна-каналізацыйнай гаспадаркай, РСУ па рамонце сетак і збудаванняў і гарадскія вытворча-эксплуатацыйныя прадпрыемствы, цэхі і ўчасткі ў Брэсце, Кобрыне, Пружанах, Бярозе, Жабинцы i Маларыце.
У 1983 годзе было створана Брэсцкае гарадское прадпрыемства вадаправодна-каналізацыйнай гаспадаркі, якое ўваходзіла ў склад ГПО ЖКГ на правах вытворчай адзінкі. У 1991 годзе "Вадаканалгаз" вылучаны са складу ЖКГ на самастойны баланс з правам юрыдычнай асобы. Да 1999 года цэнтралізаваным вадаправодам быў абхоплены практычна ўвесь горад Брэст. Працягласць магістральных і вулічных сетак склала 365 км. Гарадскім вадаправодам карысталася 97 працэнтаў насельніцтва. Сваю цяперашнюю назву камунальнае вытворчае ўнітарнае прадпрыемства "Брэствадаканал" здабыло ў 2002 годзе.